آیا سیستم های تحت فشار همیشه بهترین گزینه اند؟
با توجه به اینکه کشور ایران در مناطق خشک و نیمه خشک کره خاکی قرار گرفته است همیشه با مشکل کم آبی و بحران آب روبروست. به همین جهت گسترش آبیاری تحت فشار در راستای کاهش تلفات از سال ۱۳۷۴ مورد توجه مسئولین قرار گرفته است. در سالهای نخست طرح های آبیاری تحت فشار با مشکلات فراوانی همراه بود که از جمله آنها میتوان به عدم پذیرش کشاورزان جهت تغییر روش آبیاری و همچنین مشکلات در طراحی، اجرا و بهره‌برداری از آن اشاره کرد. این مشکلات بعضاً سبب شکست در اجرای طرح هایی نیز شده بود، ولیکن در سالهای اخیر با پیشرفت تکنولوژی ساخت سیستم‌های تحت فشار و همچنین افزایش مهارت و تجربه مهندسین طراح و مجری، شاهد طرح هایی با موفقیت بسیار و راندمان بالا بوده ایم.
علی‌رغم تمام تلاشهای صورت گرفته و همچنین مساعدت دولت در این بخش سوالی که هم اکنون بعد از گذشت حدود ۲۰ سال از شروع روشهای نوین آبیاری در ایران مطرح میشود این است که آیا به راستی اجرای سیستم تحت فشار گزینه نخست در افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی به حساب میآید؟
با توجه به این که هم اکنون حدود ۹۰% از اراضی زیر کشت کشور به روش ثقلی که عموما سنتی است آبیاری میگردند، آیا تلاش برای افزایش راندمان آبیاری سطحی روش کاربردی تر و کم هزینه تری در افزایش بهره‌وری نسبت به توسعه روشهای تحت فشار به حساب نمی آید؟
از سوی دیگر در مناطق خشک و نیمه خشک کشور تلفات تبخیر و بادبردگی در آبیاری تحت فشار بسیار بالا بوده و عملا راندمان ۶۵% که در روش آبیاری تحت فشار بارانی مدنظر است تامین نمی‌شود و این تلفات آب نیز مانند روش های سنتی که تلفات آن عموما بصورت نفوذ عمقی است، به سفره آب زیرزمینی برنمی‌گردد و عملا از چرخه گیاه و خاک خارج میشود. بنابراین آیا به راستی استفاده از روشهای آبیاری تحت فشار در هر منطقه ایی بدون توجه به وضعیت منابع آب زیرزمینی و تغییرات آن در دراز مدت به نفع کشاورزان است؟ پاسخ به این دست سوالات، مدیران تصمیم گیر را بر آن داشت که به بحث طراحی سیستم های تحت فشار از سه منظر کشاورز، دولت و مجری نگاه کرده و آن را گزینه نخست برای افزایش بهروری در مصرف آب به حساب نیاورند.
بطور کلی به نظر میرسد در گام نخست جهت افزایش بهروری آب مصرفی بخش کشاورزی، میتوان یکپارچه‌سازی، تجهیز، تسطیح و نوسازی اراضی را مد نظر قرار داد. در گام دوم، استفاده از محصولات نوآورانه استارت آپ ها میتواند گزینه مناسبی به جای طراحی سیستم های پرهزینه تحت فشار باشد. به عنوان نمونه، میتوان به تولید محصول کاملا جدید و انحصاری کپسول جنگل که برای کاشت درختان در مناطق کم آب استف اشاره کرد. این محصول تا ۹۰% در مصرف آب صرفه جویی میکند و استفاده از آن موجب تولید محصولات ارگانیک میشود. مواد اولیه این محصول کاملا طبیعی و ارگانیک و در داخل کشور وجود دارد. عملکرد اصلی این محصول ذخیره آب در نواحی نزدیک ریشه برای گیاه است. همان طور که بیان شد، تلفات آبیاری سنتی عموما بصورت نفوذ عمقی است، این محصول با نگهداری آب در خود مشابه کوزه ای پر آب برای گیاه عمل کرده و در فواصل آبیاری، آب را به تدریج در دسترس گیاه قرار میدهد. در نهایت توجه به طراحی مناسب آبیاری سطحی و بهبود راندمان آبیاری و انتخاب الگوی کشت مناسب نیز در افزایش بهروری آب مصرفی موثر می باشند. بنابراین می توان گفت، در زمین هایی با شرایط خاص، همچون شیب زیاد و یا بافت خاک نامناسب، می بایست با بررسی دقیق آبخوان و با برداشت مشخص از آبخوان، اقدام به طراحی سیستم تحت فشار نمود و همیشه در نگاه نخست روش آبیاری تحت فشار را به عنوان مهمترین عامل افزایش بهروری به حساب نیاوریم.